Αφιερωμένο με σεβασμό και αγάπη
στον Γεώργιο Γεριτσίδη
Είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς γιατί την γιορτή του Πολυτεχνείου.
Και αυτό διότι ενώ είναι μια βαθειά πολιτικοποιημένη γιορτή, εμείς πρέπει να δώσουμε σε παιδιά να καταλάβουν τί έγινε τότε, και μάλιστα γιατί έγινε. Αυτό δεν είναι ούτε εύκολο, ούτε ακίνδυνο.
Δεύτερον, πρέπει να τους δώσουμε να καταλάβουν γιατί, ενώ είναι Γιορτή, δεν πρέπει να καταντήσει να γίνει ‘πανηγύρι’, όπως πολλοί προσπαθούν να το κάνουν, λέγοντας μάλιστα ότι σε λίγο θα εκλείψει.
Τρίτον, θα πρέπει να τους δώσουμε να καταλάβουν γιατί αυτό που έγινε εκεί τότε, το Σάββατο 17 Νοεμβρίου 1973, πρέπει να προκαλεί σεβασμό από όλους και όχι τυποποιημένη και προγραμματισμένη ‘οργή’, καταστροφές από τους επαγγελματίες χούλιγκαν, δηλώσεις πολιτικών, και κονσερβαρισμένα δάκρυα χωρίς κόστος ή οδύνη.
Και αυτό διότι ενώ είναι μια βαθειά πολιτικοποιημένη γιορτή, εμείς πρέπει να δώσουμε σε παιδιά να καταλάβουν τί έγινε τότε, και μάλιστα γιατί έγινε. Αυτό δεν είναι ούτε εύκολο, ούτε ακίνδυνο.
Δεύτερον, πρέπει να τους δώσουμε να καταλάβουν γιατί, ενώ είναι Γιορτή, δεν πρέπει να καταντήσει να γίνει ‘πανηγύρι’, όπως πολλοί προσπαθούν να το κάνουν, λέγοντας μάλιστα ότι σε λίγο θα εκλείψει.
Τρίτον, θα πρέπει να τους δώσουμε να καταλάβουν γιατί αυτό που έγινε εκεί τότε, το Σάββατο 17 Νοεμβρίου 1973, πρέπει να προκαλεί σεβασμό από όλους και όχι τυποποιημένη και προγραμματισμένη ‘οργή’, καταστροφές από τους επαγγελματίες χούλιγκαν, δηλώσεις πολιτικών, και κονσερβαρισμένα δάκρυα χωρίς κόστος ή οδύνη.
Τέταρτο και βασικώτερο όλων, πώς θα μάθουμε σε αυτά τα παιδιά να κρίνουν σωστά το ιστορικό παρελθόν τους ώστε να μπορούν να κρίνουν σωστά το μέλλον τους;
Το να ξέρεις το ιστορικό παρελθόν σου, είναι η εγγύηση ότι δεν θα χρειαστεί να το ξαναζήσεις, για να παραφράσουμε λίγο τον Santayana.
Το Πολυτεχνείο του 1973 έχει περάσει στην ιστορία. Τα παιδιά, οι μαθητές, οι φοιτητές και οι ενήλικες που πέθαναν μέσα ή έξω από αυτό, έχουν και αυτοί περάσει στο Προσκλητήριο των Νεκρών του Αγνώστου Στρατιώτη.
Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου όμως έχει σημασία τεράστια διότι είναι η κατ’ εξοχή εξέγερση μιας γενιάς νέων, των 15άρηδων και 18άρηδων το 1973, απέναντι σε ένα καθεστώς χούντας, λογοκρισίας, περιορισμού της έκφρασης, φόβου και πολιτικής καταδίωξης.
Το να ξέρεις το ιστορικό παρελθόν σου, είναι η εγγύηση ότι δεν θα χρειαστεί να το ξαναζήσεις, για να παραφράσουμε λίγο τον Santayana.
Το Πολυτεχνείο του 1973 έχει περάσει στην ιστορία. Τα παιδιά, οι μαθητές, οι φοιτητές και οι ενήλικες που πέθαναν μέσα ή έξω από αυτό, έχουν και αυτοί περάσει στο Προσκλητήριο των Νεκρών του Αγνώστου Στρατιώτη.
Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου όμως έχει σημασία τεράστια διότι είναι η κατ’ εξοχή εξέγερση μιας γενιάς νέων, των 15άρηδων και 18άρηδων το 1973, απέναντι σε ένα καθεστώς χούντας, λογοκρισίας, περιορισμού της έκφρασης, φόβου και πολιτικής καταδίωξης.
Η χούντα είναι κατοχή, κατάργηση των ελευθεριών του ατόμου και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Γίνεται όμως χειρότερη από κατοχή, διότι επιβάλλεται από ένα κομμάτι του Λαού στο άλλο, ενώ η κατοχή από ξένη δύναμη ή εισβολέα - όπως έγινε με την Γερμανική και Ιταλική Κατοχή στην Ελλάδα το 1941, τουλάχιστον επιβάλλεται από ένα ξένο, όχι Έλληνα.
Οι νέοι του 1973 λοιπόν κλείστηκαν στο Πολυτεχνείο, γιατί νόμιζαν ότι η χούντα του Παπαδόπουλου και του Ιωαννίδη θα σεβαστεί το άσυλο. Και από κει ζητούσαν την Ελευθερία της χώρας, με το σύνθημα ‘Έξω η χούντα’. Το βασικό όμως σύνθημά τους ήταν ‘Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία’, που σαν σύνθημα περικλείει όλα τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Καλούσαν με τον ραδιοφωνικό σταθμό που είχαν στήσει μέσα στο Πολυτεχνείο, σε συμπαράσταση όλους τους Έλληνες, ακόμη και τους στρατιώτες, που τους αποκαλούσαν αδέλφια τους.
Κάποιοι πολίτες που άκουσαν το κάλεσμα βγήκαν από τα σπίτια τους και πήγαν στα παιδιά στο Πολυτεχνείο. Οι περισσότεροι κάθισαν στα σπίτια τους.
Το κλείσιμο των φοιτητών στο Πολυτεχνείο κράτησε λίγες μέρες. Ο κόσμος περνούσε εκείνες τις μέρες απ’ έξω πηγαίνοντας στην δουλειά τους. Κι άλλοι φοιτητές όμως μπαίνουν μέσα και προστίθενται στους ήδη υπάρχοντες.
Οι νέοι του 1973 λοιπόν κλείστηκαν στο Πολυτεχνείο, γιατί νόμιζαν ότι η χούντα του Παπαδόπουλου και του Ιωαννίδη θα σεβαστεί το άσυλο. Και από κει ζητούσαν την Ελευθερία της χώρας, με το σύνθημα ‘Έξω η χούντα’. Το βασικό όμως σύνθημά τους ήταν ‘Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία’, που σαν σύνθημα περικλείει όλα τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Καλούσαν με τον ραδιοφωνικό σταθμό που είχαν στήσει μέσα στο Πολυτεχνείο, σε συμπαράσταση όλους τους Έλληνες, ακόμη και τους στρατιώτες, που τους αποκαλούσαν αδέλφια τους.
Κάποιοι πολίτες που άκουσαν το κάλεσμα βγήκαν από τα σπίτια τους και πήγαν στα παιδιά στο Πολυτεχνείο. Οι περισσότεροι κάθισαν στα σπίτια τους.
Το κλείσιμο των φοιτητών στο Πολυτεχνείο κράτησε λίγες μέρες. Ο κόσμος περνούσε εκείνες τις μέρες απ’ έξω πηγαίνοντας στην δουλειά τους. Κι άλλοι φοιτητές όμως μπαίνουν μέσα και προστίθενται στους ήδη υπάρχοντες.
Από την μέσα μεριά, στα κάγκελα του Πολυτεχνείου οι έγκλειστοι φοιτητές φωνάζουν τους πάντες σε βοήθεια. Άλλοι τους πετούν τρόφιμα, οι περισσότεροι διαβάτες κοιτούν για λίγο και φεύγουν. Απαγορευμένα τραγούδια Θεοδωράκη αρχίζουν να ακούγονται μέσα από το Πολυτεχνείο, μαζί με τον ραδιοφωνικό σταθμό. Καθώς όμως περνούσαν οι μέρες της εβδομάδος εκείνης, τα πράγματα ζωήρευαν.
Όλο και περισσότερος κόσμος αρχίζει να κατεβαίνει τα απογεύματα στο Πολυτεχνείο. Μένει με τους φοιτητές περισσότερο. Ανταποκριτές από το εξωτερικό αψηφώντας την χούντα άρχιζουν να μεταδίδουν τι κάνουν οι φοιτητές στην Ελλάδα. Μέσα στις λίγες αυτές μέρες, όλος ο κόσμος μαθαίνει τι γίνεται στην Ελλάδα, και πώς η χούντα του Παπαδόπουλου βρισκόταν σε δεινή θέση.
Εκείνες τις μέρες ακριβώς, γίνεται ένα πραξικόπημα μέσα στη χούντα, από μία άλλη, μικρότερη αλλά πολύ πιο εγκληματική και λυσσαλέα. Η χούντα του Παπαδόπουλου πέφτει από την χούντα του Ιωαννίδη. Επιβάλλεται στρατιωτικός νόμος από το μεσημέρι του Σαββάτου. Η κυκλοφορία απαγορεύεται και μόνο τάνκς, και στρατιωτικά οχήματα κυκλοφορούν. Ακούγεται ότι ομάδες πολιτών κατεβαίνουν από τα Πατήσια με τα πόδια για να ενωθούν με τους φοιτητές στην Ομόνοια.
Αυτή η δεύτερη χούντα, δεν έχει ευαισθησίες: Η διαταγή είναι μία: Κτυπάτε με πολυβόλα στο ψαχνό, όποιον βρείτε, φοιτητή, παιδί, άσχετο πεζό, γυναίκα στο μπαλκόνι, μωρά, οδηγούς στα αυτοκίνητα. Καταλύστε το άσυλο, συλλάβετε τους πάντες και αν αντισταθούν σκοτώστε τους εν ψυχρώ, μαθητές, φοιτητές, φοιτήτριες.
Όλο και περισσότερος κόσμος αρχίζει να κατεβαίνει τα απογεύματα στο Πολυτεχνείο. Μένει με τους φοιτητές περισσότερο. Ανταποκριτές από το εξωτερικό αψηφώντας την χούντα άρχιζουν να μεταδίδουν τι κάνουν οι φοιτητές στην Ελλάδα. Μέσα στις λίγες αυτές μέρες, όλος ο κόσμος μαθαίνει τι γίνεται στην Ελλάδα, και πώς η χούντα του Παπαδόπουλου βρισκόταν σε δεινή θέση.
Εκείνες τις μέρες ακριβώς, γίνεται ένα πραξικόπημα μέσα στη χούντα, από μία άλλη, μικρότερη αλλά πολύ πιο εγκληματική και λυσσαλέα. Η χούντα του Παπαδόπουλου πέφτει από την χούντα του Ιωαννίδη. Επιβάλλεται στρατιωτικός νόμος από το μεσημέρι του Σαββάτου. Η κυκλοφορία απαγορεύεται και μόνο τάνκς, και στρατιωτικά οχήματα κυκλοφορούν. Ακούγεται ότι ομάδες πολιτών κατεβαίνουν από τα Πατήσια με τα πόδια για να ενωθούν με τους φοιτητές στην Ομόνοια.
Αυτή η δεύτερη χούντα, δεν έχει ευαισθησίες: Η διαταγή είναι μία: Κτυπάτε με πολυβόλα στο ψαχνό, όποιον βρείτε, φοιτητή, παιδί, άσχετο πεζό, γυναίκα στο μπαλκόνι, μωρά, οδηγούς στα αυτοκίνητα. Καταλύστε το άσυλο, συλλάβετε τους πάντες και αν αντισταθούν σκοτώστε τους εν ψυχρώ, μαθητές, φοιτητές, φοιτήτριες.
Ένα τάνκ ΑΜΧ30 σπάει την πόρτα του Πολυτεχνείου το απόγευμα του Σαββάτου, 17ης Νοεμβρίου 1973, στις 6:30 περίπου, ήδη είχε βραδυάσει, και δυνάμεις της αστυνομίας και στρατού με περίστροφα και κλόμπ εισβάλουν στο Πολυτεχνείο. Γίνεται χαμός. Κανείς δεν ξέρει πόσοι τσαλαπατήθηκαν από άλλους, πόσοι σκοτώθηκαν από σφαίρες, πόσοι από κλόμπ, πόσοι από κλωτσιές, πόσοι πέθαναν αργότερα στα κρατητήρια. Ο αριθμός των πραγματικών νεκρών ήταν τότε και παρέμεινε, άγνωστος.
Ένα ήταν σίγουρο ότι οι νεκροί και οι τραυματίες ήταν τόσοι πολλοί που στις 8 η ώρα το βράδυ του Σαββάτου είχε γίνει το αδιαχώρητο μέσα στο τότε Ρυθμιστικό Νοσοκομείο, το τωρινό Γεννηματάς, απέναντι από το Πεντάγωνο.
Κατόπιν ειδικής άδειας της αστυνομίας, η Όλγα Γεριτσίδου και η μητέρα της ήταν εκεί προσπαθώντας να βρούν τον κτυπημένο πατέρα της, χωρίς ακόμα να ξέρουν ότι είχε σκοτωθεί από τις 11 το πρωί περίπου. Η επίσημη εκδοχή του ‘τυχαίου’ θανάτου του από σφαίρα πυροβόλου όπλου έχει καταρρεύσει προ πολλού. Πρόκειται για καθαρή δολοφονία που συγκαλήφθηκε πλήρως.
Όλη την ημέρα το Σάββατο 17 και Κυριακή 18 Νοεμβρίου συνεχίζονται οι εκκαθαρίσεις και δολοφονίες πολιτών στην Αθήνα από τον στρατό, αστυνομία και ελεύθερους σκοπευτές (όπως ο ίδιος ο Ντερτιλής παραδέχθηκε ανοιχτά στην Δίκη του Πολυτεχνείου αργότερα).
Το απόγευμα της Δευτέρας 19 Νοεμβρίου μέσα σε ισχυρό αστυνομικό κλοιό και πλήθος άγνωστου κόσμου και φοιτητών γίνεται η κηδεία του Γεώργιου Γεριτσίδη στο Ηράκλειο Αττικής.
Η χούντα είχε βυθίσει στο πένθος, ξαφνικά, απρόσμενα και απίστευτα, μία ακόμη οικογένεια, όπως τόσες άλλες, που στους περισσότερους θα παραμείνουν για πάντα άγνωστες. Ο βουβός τους θρήνος και κοπετός άγγιξε μόνο αυτούς που τον έζησαν.
Είναι η ίδια η χούντα που επιχειρεί πραξικόπημα στην Κύπρο και την δολοφονία του Μακαρίου το καλοκαίρι του 1974. Ακολουθεί ο Αττίλας 1 και Αττίλας 2 τον Ιούλιο του 1974 και το ξερίζωμα 200,000 Κυπρίων.
Όμως η χούντα των Αθηνών που τόσο θάνατο έσπειρε και τόσο αίμα έχυσε, έπεσε. Οι πρωταίτιοι καταδικάστηκαν τρις εις θάνατον, και οι περισσότεροι σάπισαν στην φυλακή.
Η αρχή της πτώσης της χούντας έγινε με το Πολυτεχνείο. Έγινε από το Κίνημα των Νέων. Όπως κάθε αγώνας που έχει γίνει από την καρδιά του Λαού, έτσι και αυτός είχε τρομερό κόστος σε αίμα και ζωές νέων, φοιτητών, παιδιών και απλών πολιτών.
Και αφού κανείς πολιτικός ή τα παιδιά του δεν ήταν εκεί όταν το τάνκ έσπαγε την πύλη, αλλά, ως συνήθως, ήταν αλλού, ο φόρος τιμής στους νεκρούς του Πολυτεχνείου 1973 κερδίθηκε από τα παιδιά εκείνων των απλών Ελλήνων που τόλμησαν να αντιμετωπίσουν τη λύσσα και οργή της χούντας.
Όλοι όσοι έπεσαν εκείνες τις μέρες, είτε ήταν μέσα είτε ήταν έξω από το Πολυτεχνείο ενώθηκαν με τις ψυχές εκείνων των άλλων που στην συλλογική μας μνήμη απαρτίζουν τον Άγνωστο Στρατιώτη. Σαν κι’ αυτούς, πέρασαν στη αθανασία.
Σε μας, και ιδιαίτερα σε μας τους δασκάλους όμως, είτε διδάσκουμε στο νηπιαγωγείο, είτε στο πανεπιστήμιο, πέφτει το χρέος να μεταδώσουμε σωστά αυτή την συλλογική μνήμη στους μαθητές μας, ώστε να κάνουν την σύνδεση στο μυαλό τους ανάμεσα στα δύο κορυφαία Μνημεία: Το Πολυτεχνείο, και τον Άγνωστο Στρατιώτη.
Σαν όλα τα κορυφαία ιστορικά μας μνημεία, τα φυλάσσουμε, τα σεβόμαστε και βέβαια τα προστατεύουμε από όποιον βάνδαλο προσπαθήσει να τα καταστρέψει.
Τα προστατεύουμε όμως και από όποιον βάνδαλο προσπαθήσει να τα μειώσει και να τα προσβάλλει στην μνήμη μας.
Τα προστατεύουμε τέλος και από όσους προσπαθούν να γίνουν όψιμοι τιμητές τους ενώ ουδέποτε πήραν αυτοί, οι πατεράδες τους ή τα παιδιά τους μέρος στους αγώνες αλλά ήταν πάντα παρατηρητές εξ αποστάσεως.
Αλλά το μεγάλο μας χρέος παραμένει ένα: Να μην ξεχάσουμε ποτέ τους αγαπημένους μας νεκρούς. Αγαπημένους, γιατί και αυτοί ήταν σαν και εμάς, από την ίδια στόφα Ελλήνων, από τον ίδιο Λαό.
Εάν αφήσουμε το παράδειγμά τους να μείνει ζωντανό μέσα μας, ίσως να μην χρειαστούν ποτέ πια νέα Πολυτεχνεία.
Αυτή είναι η ειρηνική ευχή μας. Αν όμως χρειαστούν, τότε η νέα γενιά των Ελλήνων, εσείς δηλαδή, θα ζητήσετε από αυτούς να σας δείξουν τον δρόμο.
Σας ευχαριστώ.
Είναι η ίδια η χούντα που επιχειρεί πραξικόπημα στην Κύπρο και την δολοφονία του Μακαρίου το καλοκαίρι του 1974. Ακολουθεί ο Αττίλας 1 και Αττίλας 2 τον Ιούλιο του 1974 και το ξερίζωμα 200,000 Κυπρίων.
Όμως η χούντα των Αθηνών που τόσο θάνατο έσπειρε και τόσο αίμα έχυσε, έπεσε. Οι πρωταίτιοι καταδικάστηκαν τρις εις θάνατον, και οι περισσότεροι σάπισαν στην φυλακή.
Η αρχή της πτώσης της χούντας έγινε με το Πολυτεχνείο. Έγινε από το Κίνημα των Νέων. Όπως κάθε αγώνας που έχει γίνει από την καρδιά του Λαού, έτσι και αυτός είχε τρομερό κόστος σε αίμα και ζωές νέων, φοιτητών, παιδιών και απλών πολιτών.
Και αφού κανείς πολιτικός ή τα παιδιά του δεν ήταν εκεί όταν το τάνκ έσπαγε την πύλη, αλλά, ως συνήθως, ήταν αλλού, ο φόρος τιμής στους νεκρούς του Πολυτεχνείου 1973 κερδίθηκε από τα παιδιά εκείνων των απλών Ελλήνων που τόλμησαν να αντιμετωπίσουν τη λύσσα και οργή της χούντας.
Όλοι όσοι έπεσαν εκείνες τις μέρες, είτε ήταν μέσα είτε ήταν έξω από το Πολυτεχνείο ενώθηκαν με τις ψυχές εκείνων των άλλων που στην συλλογική μας μνήμη απαρτίζουν τον Άγνωστο Στρατιώτη. Σαν κι’ αυτούς, πέρασαν στη αθανασία.
Σε μας, και ιδιαίτερα σε μας τους δασκάλους όμως, είτε διδάσκουμε στο νηπιαγωγείο, είτε στο πανεπιστήμιο, πέφτει το χρέος να μεταδώσουμε σωστά αυτή την συλλογική μνήμη στους μαθητές μας, ώστε να κάνουν την σύνδεση στο μυαλό τους ανάμεσα στα δύο κορυφαία Μνημεία: Το Πολυτεχνείο, και τον Άγνωστο Στρατιώτη.
Σαν όλα τα κορυφαία ιστορικά μας μνημεία, τα φυλάσσουμε, τα σεβόμαστε και βέβαια τα προστατεύουμε από όποιον βάνδαλο προσπαθήσει να τα καταστρέψει.
Τα προστατεύουμε όμως και από όποιον βάνδαλο προσπαθήσει να τα μειώσει και να τα προσβάλλει στην μνήμη μας.
Τα προστατεύουμε τέλος και από όσους προσπαθούν να γίνουν όψιμοι τιμητές τους ενώ ουδέποτε πήραν αυτοί, οι πατεράδες τους ή τα παιδιά τους μέρος στους αγώνες αλλά ήταν πάντα παρατηρητές εξ αποστάσεως.
Αλλά το μεγάλο μας χρέος παραμένει ένα: Να μην ξεχάσουμε ποτέ τους αγαπημένους μας νεκρούς. Αγαπημένους, γιατί και αυτοί ήταν σαν και εμάς, από την ίδια στόφα Ελλήνων, από τον ίδιο Λαό.
Εάν αφήσουμε το παράδειγμά τους να μείνει ζωντανό μέσα μας, ίσως να μην χρειαστούν ποτέ πια νέα Πολυτεχνεία.
Αυτή είναι η ειρηνική ευχή μας. Αν όμως χρειαστούν, τότε η νέα γενιά των Ελλήνων, εσείς δηλαδή, θα ζητήσετε από αυτούς να σας δείξουν τον δρόμο.
Σας ευχαριστώ.
κ. Μιχαήλ Τζανάκης
Καθηγητής της A' Level 1 Τάξης
